Büyük Teknolojik Dönüşüm

Şu ana kadar karşıma çıkan en ilginç kitaplardan birini okudum ve sıcağı sıcağına paylaşmak istiyorum. Ama önce bir soru: Teknoloji ile ne kadar içli dışlısınız? Açık söylemek gerekirse ben başlarda iPhone'u uzun süre reddetmiş, telefona gelen her yeni güncellemede mümkün olan en son ana kadar bekleyen, iCloud'a uzun süre tepkili kalan ve robot dendiğinde tüyleri ürperen bir insanım. Yani teknoloji benim için, yeniliklerine hep sonradan adapte olduğum bir alan.

Ve bu kitap tamamen teknoloji ile ilgili. Kitabı okurken Kevin Kelly'nin enerjisi sizi de sarıyor; kendisini hiç görmemiş olsanız bile kendinizi 60 yaşında bir adam karşınıza oturmuş size gelecekte teknolojinin getireceklerini umutlu ve heyecanlı heyecanlı anlatırken buluyorsunuz. Kelly, "The Inevitable" kitabında, önümüzdeki 30 yılda hayatımızı değiştirecek, daha doğrusu transformasyona uğratacak 12 teknolojik mecburiyet ile ilgili rehberlik yapıyor. Yeni bir dünya oluşurken hayat nereye gidiyor, nerede çalışmalı, neye yatırım yapmalı, müşteriye nasıl daha iyi ulaşmalı ve nereden başlamalı sorularına cevaplar arıyor. Bu mecburiyetler sayesinde karşımıza gelecek değişim dalgalarına ayak uydurabileceğimizi ve nimetlerinden azami ölçüde faydalanabileceğimizi söylüyor.

Peki önümüzdeki 30 yılda neler olacak? Halihazırda devinimde olan teknolojik trendler, az sayıda fakat uzun vadeli büyük değişimleri beraberinde getirecek. Bu değişimler, evimizin içindeki sanal gerçeklikten (virtual reality) tutun, üretilen her şeye yapay zeka eklenmesine kadar; satın alma alışkanlıklarımızı, çalışma şeklimizi, öğrenme biçimlerimizi, iletişim tarzımızı ve hayatımızdaki her noktayı etkileyecek. Bahsettiğimiz büyük değişimler de yukarıda sözünü ettiğim "12 teknolojik mecburiyet" aslında. Oluş, bilişlenme, akış, görüntüleme, erişim, paylaşım, filtreleme, remiks, etkileşim, izleme, sorgulama ve başlangıç mecburiyetleri hem birbirleriyle ilintili hem de birbirlerinden bağımsız trendler.

İlk kaçınılmazımız: Oluş 
Ben buna "devinim" diyorum. Kelly diyor ki "İstisnasız her şey, varlığını koruyup sürdürmek için ek bir enerjiye ve düzene gerek duyar." Bu oluş hali kendini teknolojide de gösteriyor: Uygulamalar zayıflar, yazılımlar yıpranıyor, kodlar aşınıyor, yepyeni bilgisayarlar kaskatı kesiliyor (s. 18). Ve bu yıpranmayı engellemek için teknoloji sürekli devinime devam ediyor. Biz ise önümüzdeki 30 yıl boyunca karşımıza çıkacak teknolojileri bilemeyeceğimiz için sürekli cahil kalacağız. Uygulamalar sürekli güncellenecek ve bizler her seferinde bir şeyleri sil baştan öğrenmek zorunda kalacağız. Yani sonsuza kadar acemilikten kurtulamayacağız (s.19).

Bu oluş hali "her şeyi" birbirine bağlamayı da beraberinde getirecek. Düşünsenize, evimizi Google'da aratabileceğiz! Hani bazen anahtarı kaybettiğimizde söyleniyoruz ya "Şunu da Google'da aratabilsem" diye, işte gelecek tam olarak bunu getirecek. Ya da bir kitap okurken aklımıza takılan bir cümleyi bulmak için sayfaları deli gibi karıştırırken CTRL+F yapasımız gelir ya, bu da sevgili geleceğimiz için çok zor bir şey olmayacak.

"...Bir konsol oyununda geçen olaylar da haberler gibi aranabilir olacak. Bir YouTube videosunda gördüklerinizi rahatça taratabileceksiniz... Odanızdaki birçok eşya birbirine bağlanacak, böylece odanızı Google'da aratabileceksiniz. Evinizi de Google'da aratabileceksiniz..."

İkinci kaçınılmazımız: Bilişlenme 
Ben buna "Yapay Zeka" diyorum. Kelly diyor ki "İlk olarak, aptalca bir şeyi akıllı hale getirmek kadar önemli bir şey olamaz. Mevcut sürece azıcık da olsa yararlı zeka katmak, etkinliğini yepyeni bir düzeye çıkarır (s. 39). Bu yüzden Yapay Zeka'nın hayatımızın her noktasına gireceğini, bizim onu elektrik temin eder gibi ihtiyacımız oranında edinebileceğimizi, hayatımızda her alana yayılan robotların değişik türlerde, yani çeşitli konfigürasyonlarda karşımıza çıkağını şimdi öğrenmiş olun ve asla unutmayın. Dahası, bu robotların kimileri hayvanlar gibi başıboş gezecek, kimileri bitkiler gibi hareketsiz duracak, kimileri de mercan resifi gibi yayılacaklar. Peki robotlar bizi işimizden mi edecekler?

"... Üç kuşak önce, kafası çalışan pek çok usta bir aleti alıp onun elektriklisini üreterek zengin oldu... Çamaşırların elle sıkıldığı bir makineyi alıp elektriklisini yaptılar... Şimdi de, eskiden elektrikli olan her şeyi akıllandıracağız. Neredeyse içine bir miktar IQ ilave ederek yeni, farklı ve daha değerli yapamayacağımız hiçbir şey yok..."

Üçüncü kaçınılmazımız: Akış
Ben buna "kopyalama" diyorum. Kelly diyor ki "İnternet, dünyanın en büyük kopyalama makinesidir (s.73)." İnternette, dünyada kopyalanabilir ne varsa parasız kopyalanıyor. Eskiden kopyalanabilir şeyler hakir görülürdü ve tercih edilmezdi. Mesela elektriğin yaygın olmadığı dönemde mumla aydınlanmanın "cool" olmaması gibi. Daha sonra elektrik ucuzlayıp yaygınlaşınca da mum ışığında yemek yemek "cool" hale geldi. Fakat sonra devir değişti ve bu kez yaygın olanın peşine düştük. Eh, hangimiz bir arabanın prototipini alıp kullanmak isteriz ki? Gelgelelim, devir bir kez daha değişiyor ve teknoloji bize artık kopyaların bir değeri kalmadığını anlatıyor. Çünkü kopyalar değersizleşiyor, kopyalanamayanlar ise kıymetleniyor. Peki kopyalama dünyasında tam olarak kopyalanamayan nedir? "Güven"dir mesela. Örnekler çoğaltılabilir. Bunun için bilinen markalar güven teşkil ederler ve diğer markalara göre daha pahalı satılabilirler.

Dördüncü kaçınılmazımız: Erişim
Ben buna "bulut" diyorum. Kelly diyor ki, ürünler sahip olmayı teşvik eder, oysa hizmetler sahip olmaktan caydırır; çünkü hizmetlerde sahip olmanın getirdiği seçkinlik, denetim ve sorumluluk gibi ayrıcalıklar bulunmaz (s. 131).

"... Dünyanın en büyük taksi şirketi Uber'in mülkiyetine sahip olduğu tek bir araç yok. Dünyanın en popüler medya patronu Facebook içerik üretmez. Dünyanın en değerli perakendecisi Alibaba'nın hiç mal stoku yok. Ve dünyanın en büyük konaklama aracısı Airbnb tek bir gayrimenkule bile sahip değil. İlginç bir şeyler oluyor (s.127)..."

Neden? Çünkü sahiplik eskisi kadar önem taşımıyor. Erişim her zamankinden daha önemli. Kitaplarımızın yerini Kindle'lar, Kobo'lar alıyor; CD'ler tarihe karışıyor, tüm medya bir cihaza sığıyor, erişim git gide artıp kolaylaşırken sahiplik azalıyor. Yazılımlar hizmet olarak alınabiliyor, bulut platformu sayesinde artık sahip olmak yerine kiralama, leasing, lisans anlaşması ve paylaşma yoluyla gerçek zamanlı kullanım olanağı elde edebiliyoruz ve fiziksel kiralama elimizdeki ürün sayısıyla kısıtlıyken bulutta "n" kadar kişi aynı hizmeti aynı anda paylaşabiliyor. Unutmamamız gereken şu ki, önümüzdeki 30 yılda maddesizleşme, platform olanağının kullanımı ve bulut yönündeki eğilim tüm şiddetiyle devam edecek. Yani erişim "in", sahip olma "out".

Ben hala -özellikle de milletçe- sahiplik duygusunun erişim isteğinden önde olduğunu düşünüyorum ama diğer taraftan dünyayı izleyip bu değişime tanık olmak da güzel olacak diye düşünüyorum.

Beşinci kaçınılmazımız: Şaka şaka, artık bitiriyorum
Hep otuz yıl sonrasını konuşup durduk, peki ya 30 yıl öncesi? Mesela 1985'te ilk alan adının alındığını düşünün; 1990'da ilk arama motorunun kurulduğunu düşünün (Google değil), banner reklamın ilk defa bu yıllarda hayata geçirildiğini düşünün ve olanakların aslında ne kadar sınırsız olduğunu, giriş bariyerlerinin ne kadar alçak ve insanların beklentilerinin ne kadar düşük olduğunu düşünün. İlk olmak ne kolaymış, şimdiye kıyasla her şey ne kadar kolay ve fethedilmeye açıkmış değil mi? Şimdi ise ne kadar zor; rekabet inanılmaz, her gün milyonlarca içerik üretiliyor, bulunabilecek bütün fikirler bulunmuş gibi görünüyor...

Peki senenin 2050 olduğunu düşünün. Bu kez de insanlar "2010'larda her şey ne kolaymış! İstedikleri şeyi seçip yapay zeka ekleyip buluta koyabiliyorlarmış. Çok az sayıda cihazın içinde çok az sayıda sensör varmış. Giriş bariyerleri ne kadar alçak ve insanların beklentileri ne kadar düşükmüş. İlk olmak ne kolaymış!" demeyecekler mi sizce?

İşte tam da bu yüzden, içinde bulunduğumuz dönemin değerini bilmemiz ve ondan azami oranda faydalanmamız gerekiyor:

"Bugün, şu an, yani 2016 işe başlamak için en iyi zaman. Tarih boyunca bir şeyler icat etmek için bundan daha elverişli bir an olmamıştır... Şu an, bu dakika (s.37)."

Samimi söylemek gerekirse, ben uzun zamandır bu kadar çok altını çizip sayfalarını bu kadar çok kıvırdığım bir kitap okumamıştım. Gelecekteki 30 yılın kaçınılmazlarının hepsi aslında şimdi de gözümüzün önünde; fakat otuz yıl içinde neler olabileceğini düşündükçe, bir de bunu Kelly'nin aktarımıyla hayal edince işler gerçekten değişiyor. Size önerim, bu kitabı alın, okuyun ve sonra yıllar boyunca hep gözünüzün görebileceği bir yerde dursun. Yıllar geçtikçe önümüze dikilen "kaçınılmaz"lar Kelly'nin anlattıklarıyla örtüşüyor mu bakalım.

Eminim kitabı okurken sizin de benim gibi kitapla fikir ayrılıklarına düştüğünüz, "yok canım bu kadar da dijitalleşmeyelim" dediğiniz anlar olacaktır, ama şöyle düşünün: 10 yıl önce de aynı şeyleri söylemiyor muyduk?

Irmak